روند رشد گفتاری کودک
می‌توان گفت مهم‌ترین دلیل تأخیر در رشد گفتاری کودک، صحبت نکردن با او، آواز نخواندن برای او، و بازی نکردن با او است. کودکان به طور طبیعی علاقه به شرکت در فعالیت‌های بزرگ‌ترها دارند و اگر شما زیاد با کودکتان حرف بزنید، علاقه بسیار زیادی برای برای گفت‌وگو با شما نشان خواهدداد. این یکی از بهترین راه‌های تسریع رشد گفتاری است.
معمولاً دخترها زودتر از پسرها صحبت می‌کنند و دو زبانه بودن سبب تأخیر گفتار نمی‌گردد.کودکانی که دیر زبان بازمی‌کنند به طور کلی در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که در آن‌ها بی‌ثباتی عاطفی بیشتر است، والدینی که فعالیت‌ها و استقلال کودک را محدود می‌کنند و تقریباً همیشه نوعی حمایت‌گری مفرط دیده می‌شود. این نوع خانواده مولد سردرگمی و تنش است. نارضایتی و انتقاد والدین نیز می‌تواند سبب عقب افتادن رشد گفتاری کودک شود و نیز خیلی وقت‌ها با تولد یک کودک جدید، گفتار کودک با اشکال مواجه می‌شود.
حتی اگر فرزندان دیگری هم دارید، برای یاد دادن حرف‌زدن به کودکتان به آن‌ها تکیه نکنید. کودک حرف‌زدن را بیشتر از والدین خود می‌آموزد تا برادرها و خواهرهای بزرگ‌تر. هر یک از والدین می‌تواند به وسیله حرف‌زدن با کودک و خواندن برای او به رشد گفتاری او کمک زیادی بکند.
یکی از دلایل دیگر تأخیر در رشد گفتاری کم‌شنوایی است و به همین دلیل آزمایش شنوایی خیلی مهم است. اگر کودک ناشنوا باشد حرف زدن را یاد نمی‌گیرد. رفتار نامناسب با کودک تقریباً همیشه رشد گفتاری را به تعویق می‌اندازد.
نباید تأخیر در رشد گفتاری را با تأخیر در یاد گرفتن صحبت کردن به طور قابل فهم اشتباه کرد. تأخیر در رشد گفتاری به معنی تأخیر در شروع بیان کلمات با معنی به صورت تکی و پس از آن کنار هم گذاشتن دو یا سه کلمه بامعنی است. تکلم به صورت قابل فهم پدیده‌ای است که به‌تدریج ظاهر می‌شود و نقایص کلامی خفیف در کودکان خردسال بسیار شایع است. لکنت زبان، جز در موارد بسیارشدید، در رشد گفتاری اشکالی ایجاد نمی‌کند.
شایع‌ترین شکل گفتار نامفهوم، نوک زبانی صحبت کردن است:
این مرحله‌ای است که بسیاری از اطفال هنگامی که شروع به صحبت کردن می‌کنند، آن را طی می‌کنند. علت آن، بیرون زدن زبان از بین دندان‌ها در زمان تلفظ حرف «س» است و تقریباً همیشه بدون درمان از بین می‌رود، ولی شما می‌توانید با متوجه ساختن کودک نسبت به زبانش و حرکات آن با دادن غذاهایی به او که نیاز به لیسیدن یا مکیدن دارند، به فرزند خود کمک کنید دچار این نقیصه نشود. الگوهای گفتاری کودکانه مثل نوک زبانی صحبت کردن یا لکنت زبان مختصر تا چهار سالگی قابل قبول است، ولی در مورد نامفهوم بودن گفتار اگر دوام یابد و چشم‌گیر باشد بایستی به کارشناس گفتار درمانی مراجعه کرد.
اصطلاح زبان به هر نوع سیستم ذخیره‌سازی یا تبادل اطلاعات اطلاق می‌گردد. بنابراین نه تنها گفتار، بلکه گوش دادن، درک مطلب، و ارتباط برقرار کردن با شیوه‌های بصری مانند لبخند زدن یا شناختن اشخاص یا اشیا آشنا را نیز در بر می‌گیرد. حتی شاید تقلید یا انجام اطوار و اشارات نیز جزئی از پدیده‌های زبان باشد.
مراحل مهم رشد زبان
این مراحل به‌خاطر اینکه بتوانیم دلایل شنیداری، بصری، و کلامی عقب‌ماندگی زبان را از هم تشخیص دهیم به 3بخش تقسیم شده است
- بیانگری شنیداری (صداهای اولیه‌ای که کودک از خود در می‌آورد، نام بردن اشیا، و …).
- گیرندگی شنیداری (پاسخ به صداها، کلمات و فرامین، و …).
- بصری.
ممکن است برخی از کودکان نتوانند کلمات را به‌درستی ادا کنند ولی درک شنیداری و مهارت‌های ارتباط بصری آن‌ها طبیعی باشد. از سوی دیگر ممکن است یک کودک ناشنوا به علت اختلال در درک شنیداری دچار تأخیر گفتاری باشد، ولی مهارت‌های برقراری ارتباط بصری او طبیعی باشد. به همین دلیل آزمون‌ها به صورتی طراحی شده‌اند که بتوان جنبه‌های مختلف تأخیر زبانی را از هم تفکیک کرد. به یاد داشته باشید که سنین ذکر شده حد متوسط هستند، بنابراین کودک شما ممکن است هر یک از مهارت‌ها را زودتر یا دیرتر از زمان گفته شده فراگیرد و هیچ‌وقت این اتفاق دقیقاً در زمان گفته شده رخ نخواهد داد.
کودکی که به طور کلی هیچ صدایی در نمی‌آورد باید موجب نگرانی شود و ممکن است به چندین نوع آزمایش از جمله آزمون‌های شنوایی نیاز داشته باشد. اگر کودک شما در چند ماه اول بی‌صداست، به محض اینکه متوجه موضوع شدید به پزشک یا مرکز بهداشت مراجعه کنید.زمانی که کودک اولین کلمه را ادا می‌کند اهمیت اساسی دارد، ولی محدوده طبیعی این زمان بسیار گسترده است. اگر کودک شما در دو سالگی یک کلمه بامعنی می‌گوید، در صورتی که به‌تدریج کلمات دیگری نیز بیان کند، احتمالاً جای نگرانی نیست. از طرف دیگر اگر کودکتان در 5/2 سالگی صدا در می‌آورد ولی هنوز کلمه‌ای ادا نمی‌کند، بایستی به پزشک یا مرکز گفتار درمانی مراجعه کنید.
مراحل اولیه مهم در رشد زبانی با ارائه سن متوسط بر حسب ماه
بیانگری شنیداری
به آهستگی صدا در می‌آورد (3ماه)
در پاسخ به شما صدا در می‌آورد (2ماه)
می‌خندد (4ماه)
حباب تولید می‌کند (7ماه و3 روز)
هجاهای تکی را زیر لب زمزمه می‌کند (دادادادا) (10ماه)
زمزمه چندهجایی (10ماه و8 روز)
ماما / بابا می‌گوید ولی نه در جای درست (10ماه)
ماما / بابا با کاربرد صحیح (14ماه)
اولین کلمه غیر از ماما / بابا (17ماه)
چهار تا شش کلمه مختلف (23ماه)
دو یا چند نیاز را به زبان می‌آورد (20ماه)
جملات دو کلمه‌ای (23ماه)
50 کلمه جداگانه یا بیشتر (25ماه)
هر نوع استفاده از «من» یا «تو» (28ماه)
از حروف اضافه استفاده می‌کند (34ماه)
گفت‌وگوهای کوتاهی انجام می‌دهد (34ماه)
نام و کاربرد دو شیء را می‌گوید (34ماه)
استفاده درست از ضمیر «من» (36ماه)
گیرندگی شنیداری
نسبت به صدا واکنش نشان می‌دهد (1ماهگی)
در جهت صدا به طرفین می‌چرخد (2ماه)
برخی صداها را می‌شناسد (3ماه)
با صدای زنگ به طرفین می‌چرخد (5ماه)
با صدای زنگ به طرفین و سپس به پایین می‌چرخد (8ماه)
با شنیدن فرمان «نه» دست از عمل بر می‌دارد (10 ماه)
فرمان‌های یک مرحله‌ای را اجرا می‌کند (13ماه)
فرمان‌های دو مرحله‌ای را اجرا می‌کند (25ماه)
به اشیا نام برده شده اشاره می‌کند (27ماه)
به اشیائی که کاربرد آن‌ها گفته می‌شود اشاره می‌کند (32ماه)
فرمان‌هایی را که با استفاده از حرف اضافه بیان می‌شوند اجرا می‌کند (36ماه
بصری
لبخند می‌زند (1ماه ونیم)
پدر و مادر را می‌شناسد (2ماه)
اشیا را می‌شناسد (2ماه)
به حالات چهره پاسخ می‌دهد (4ماه)
ردیابی با چشم (4ماه)
هنگام ترسیدن پلک می‌زند (4ماه)
بازی‌هایی را که با اطوار و اشارات همراه‌اند تقلید می‌کند (9ماه)
فرمان‌هایی را که با حرکات بیان می‌شوند اجرا می‌کند (11ماه)
بازی‌هایی را که با اطوار و اشارت همراه‌اند شروع می‌کند (12ماه)
به اشیا دلخواه اشاره می‌کند (17ماه)
آزمون‌های کلامی
این آزمون‌ها به چند مقوله تقسیم می‌شوند که عبارت اند از:
اطلاعات عمومی: تو چند تا چشم داری؟
درک عمومی: اگر زانویت خراشیده شود چه می‌کنی؟
حساب: جیمز ده تیله داشت و چهار تای دیگر هم خرید. الان روی هم چند تا تیله دارد؟
تشابهات: گلابی و پرتقال از چه نظر به هم شبیه‌اند؟
معلومات لغوی: یاقوت چیست؟
آزمون‌های عملکردی:
این آزمون‌ها به پنج مقوله تقسیم می‌شوند: کامل کردن تصویر، مرتب کردن تصاویر، طراحی با مکعب، چیدن قطعات، جفت کردن.
کامل کردن تصویر:
تصاویری از اشیاء آشنا را که قسمتی از آن‌ها حذف شده است به کودک خود نشان دهید. کودک شما بایستی بتواند قسمت حذف شده، مثل چشم حذف شده یک خرگوش، را تشخیص دهید.
مرتب کردن تصاویر:
یک رشته از تصاویر مثل تصویرهای یک داستان مصور را به ترتیب غلط بچینید. کودک شما بایستی آن‌ها را به‌درستی بچیند تا یک داستان را تشکیل دهند.
جفت کردن:
مجموعه‌ای از اشکال مثل حلقه، ستاره، لوزی، و مثلث، از هر یک دو عدد، به کودک نشان دهید. کودک شما بایستی شکل‌های همانند را انتخاب کند.
چیدن قطعات:
تصویر بزرگ یک شیء آشنا مثل صورت انسان یا تصویر اسب را مانند یک پازل ساده به چند قطعه تقسیم کنید. کودک شما باید در کم‌ترین زمان، قطعات را کنار یکدیگر بگذارد و تصویر درست را بسازد.
طراحی با مکعب:
از کودکتان بخواهید با استفاده از مجموعه‌ای از مکعب‌ها (سرخ، سفید، نصف سرخ و نصف سفید) طرح‌هایی را که ابتدا خودتان طرز درست کردن آن‌ها را نشان می‌دهید درست کند. ابتدا فقط از چهار مکعب استفاده کنید ولی به‌تدریج که کودک بزرگ‌تر می‌شود، تا ۹ مکعب به کار ببرید.